Ondanks de eerste sneeuwvlokken, een weercode geel van het KNMI en vertragingen bij de NS hadden veel GOR Rijk-leden toch de weg naar de Turfmarkt in Den Haag gevonden.

Afscheid

Het was een bijzondere vergadering omdat Loes Mulder, sinds augustus waarnemend secretaris-generaal (SG) BZK en daarmee bestuurder voor de GOR Rijk, per 1 januari 2024 vertrekt naar het ministerie van OCW om daar secretaris-generaal te worden.

Secretaris-generaal overleg

Loes koppelde terug uit het SGO, het secretarissen-generaal overleg. Door het SGO wordt gewerkt aan de brief voor de informateur. De SG’s willen vanuit hun verantwoordelijkheid voor de Rijkdienst een aantal onderwerpen meegeven aan het nieuw te vormen kabinet. Het SGO ziet dat er binnen de samenleving een aantal zorgen bestaan. De hersteloperaties op het gebied van de Kinderopvangtoeslag en de gaswinning in Groningen, de zorgen over de bestaanszekerheid en migratie zijn de actuele onderwerpen daarbij. De brief zal in december klaar zijn.

Ontwikkelagenda

De SG reflecteerde ook nog op de ontwikkelagenda voor de rijksdienst. De GOR Rijk heeft hier een reactie op gegeven en er hebben diverse gesprekken over dit onderwerp plaatsgevonden. De SG’s hebben besloten geen direct antwoord te geven op de brief van de GOR Rijk maar met elkaar de discussie te blijven voeren over de ontwikkelagenda.

Kansengelijkheid
Na de overlegvergadering vond ook een informeel vergaderdeel plaats. De door de GOR Rijk gemaakte documentaire ‘Kansengelijkheid’ werd vertoond. In deze documentaire vertellen een aantal Rijkscollega’s (die deels ook aanwezig waren) waar zij tegenaan lopen en welke problemen en knelpunten zij ervaren binnen de Rijkdienst, als het gaat om gelijke kansen.

Loes Mulder was onder de indruk van de documentaire en erkende de problemen die geschetst werden. Zij gaf aan het belangrijk te vinden deze documentaire niet alleen binnen het SGO, maar ook binnen de bestuursraden van de departementen en in de managementteams van de onderliggende organisaties te vertonen. En de documentaire geeft zeker ook aanleiding tot discussie over kandengelijkheid.
Zij zegde toe ook in haar nieuwe functie aandacht te blijven vragen voor dit onderwerp.

Op het eind van de vergadering bedankte de voorzitter van de GOR Rijk, Robert Jans, Loes voor haar inzet en betrokkenheid bij de Rijksbrede medezeggenschap en de goede werkverhouding met de GOR Rijk de afgelopen maanden. Tevens wenste Robert haar veel succes bij haar nieuwe baan.

Op donderdag 30 november kreeg de GOR Rijk een toelichting van de bestuurder op de zogeheten masterplannen. De masterplannen zijn de langetermijnplannen voor welk onderdeel van het Rijk op welke locatie zijn gehuisvest. De masterplannen vallen onder het politieke primaat. Op 19 december neemt de Interdepartementale Commissie Bedrijfsvoering Rijksdienst (ICBR) een besluit. Hierna besluit de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) om de masterplannen aan het kabinet aan te bieden, dat op zijn beurt de masterplannen voorlegt aan de Tweede Kamer. Na reactie van de Tweede Kamer, stelt de minister van BZK de masterplannen vast.

De bestuurder vertelde hoe de opstelling van de masterplannen is verlopen. Met alle departementen zijn intensieve gesprekken gevoerd over hun huisvesting. Welke organisatie past bij welk pand? Wat is nodig voor het primaire proces van de organisatie en wat zijn de mogelijkheden van de panden? De bedoeling is om alle organisaties en hun medewerkers op een goede wijze te huisvesten. Op basis van de uitkomsten van een studie naar de effecten van verschillende werkpleknormen, meent de ICBR dat goede huisvesting moet kunnen binnen een nieuwe werkpleknorm tussen 0,5 en 0,7 werkplek per fulltime equivalent (FTE). Ondertussen wordt goede voortgang geboekt met de inrichting van de kantoren rond het hybride werken. De bestuurder ziet zich wel geconfronteerd met stevige dilemma’s, onder andere rond financiering.

De GOR Rijk bedankte de bestuurder voor de open toelichting en erkende de dilemma’s. Hij benadrukte dat het primaire proces van een organisatie leidend moet zijn bij de hoeveelheid, aard en inrichting van het kantoorgebouw. Op dit moment is veel onzeker. Het hybride werken is een proces in uitvoering. We hebben waarschijnlijk nog niet de balans gevonden tussen thuiswerken, werken op kantoor en werken elders. Waar er sommige plekken inderdaad voldoende ruimte is, is er op andere plaatsen een acuut tekort aan werkplekken. Ondertussen groeit het ambtenarenapparaat. De leden van de GOR Rijk stelden vele vragen over deze onzekerheden en brachten diverse knelpunten naar voren.

Tenslotte vroeg de GOR Rijk of hij een instemmingsverzoek ontvangt voor de aanpassing van de werkpleknorm naar 0,5 tot 0,7 die de ICBR voorstaat. Niet alleen moet dat op basis van de Wet op de ondernemingsraden, het is daarnaast een belangrijk onderdeel voor de voorzetting van het constructieve gesprek over het hybride werken en daarmee over het functioneren van de overheid. De bestuurder gaat zich beraden en komt zo snel mogelijk met een antwoord op de vraag over het instemmingsverzoek.
 

De term “politiek primaat” is typisch voor de medezeggenschap binnen de overheid. Zowel bij het Rijk, provincies en gemeenten als bij andere overheidsinstanties komt deze term vaak voor.

WOR

In 1995 is de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) van toepassing verklaard op de overheid. De achterliggende gedachte was dat de overheid zich zoveel mogelijk aan dezelfde medezeggenschapsregels moet houden als de marktsector. In de WOR zijn toen wel bijzondere bepalingen opgenomen voor ondernemingsraden bij de overheid met het oog op het politieke karakter van de besluitvorming.

Bij de overheid hebben we namelijk te maken met democratisch gekozen organen. Daarnaast kunnen ook besluiten van democratisch gecontroleerde overheidsorganen, zoals organen van de uitvoerende macht, onder het primaat van de politiek vallen. Om te voorkomen dat de uitvoering van democratische besluitvorming tegengesproken of tegengehouden wordt door de medezeggenschap, is het primaat van de politiek vastgelegd in de WOR (artikel 46d onderdeel b). Het politiek primaat betekent dat de democratische besluitvorming voorrang heeft op de medezeggenschap. Aan de ondernemingsraad komt wél advies- en beroepsrecht toe over besluiten die de personele gevolgen regelen van aangelegenheden die onder het politieke primaat vallen.

De grenzen

Al jaren wordt door alle partijen gezocht naar waar de grenzen van het primaat van de politiek nu precies liggen. Dat partijen de concrete uitwerking van het politieke primaat gaan veranderen, ligt daarmee in de lijn der verwachting.

In maart 2021 is in het kader van 25 jaar rechtspraak over het politiek primaat een petitie aangeboden aan de toenmalige minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Dhr. Wouter Koolmees. Deze petitie was door 114 medezeggenschaporganen, waaronder de GOR Rijk, ondertekend.

Op 15 november van dit jaar is door de huidige demissionaire minister van SZW, Mevr. Karien van Gennip, advies gevraagd over het politiek primaat aan de Commissie Bevordering Medezeggenschap (CBM) van de Sociaal Economische Raad (SER).
Hierbij is de vraagstelling voor het door de SER uit te brengen advies als volgt:
“De concrete vraag aan de SER/CBM is of met de huidige lijn van de interpretatie van het politiek primaat in de rechtspraak de marktconformiteit van de medezeggenschap bij de overheid voldoende is gewaarborgd.
Met andere woorden, of de beoogde marktconformiteit van de medezeggenschap niet te veel wordt ingeperkt door het politiek primaat. Mocht de SER/CBM van mening zijn dat de beoogde marktconformiteit van de medezeggenschap bij de overheid te veel wordt ingeperkt door het politiek primaat, is de vervolgvraag op welke wijze deze marktconformiteit van de medezeggenschap bij de overheid zou kunnen worden verbeterd, rekening houdend met de politiek-bestuurlijke verhoudingen.”

De GOR Rijk heeft inmiddels per brief aan de SER/CBM laten weten dat hij graag betrokken wil worden bij de consultatie over dit onderwerp. De adviesaanvraag van de minister van SZW aan de SER/CBM vind je op de website van de GOR Rijk.

Onderstaand een paar interessante links over het politiek primaat;
• Boek 25 jaar rechtsspraak over het primaat van de politiek in de WOR;
• Podcast: De OR als betekenisvolle adviseur in een politieke setting;
• Artikel: Primaat van de politiek met Lou Sprengers
• Uitspraak over politiek Primaat en Beroepsrecht

Na het toeslagenschandaal wordt er veel gesproken over een nieuwe bestuurscultuur. Dat betekent dat ambtenaren binnen ministeries de ruimte moeten hebben voor het leveren van ‘loyale tegenspraak’. Onlangs constateerde de Commissie-Marcouch, die adviseerde over de democratische rechtsorde dat daarin nog veel te verbeteren is. Politici staan te vaak defensief tegenover (interne) kritiek en trachten die te minimaliseren.

Een conclusie uit het rapport was: Ook voldoende ruimte voor interne kritiek is belangrijk. Ambtenaren moeten ruimte krijgen en benutten om intern kritiek te uiten en hun meerderen tegen te spreken wanneer zij zien dat beleid en/of uitvoering tot problemen bij burgers leidt. Die interne kritiek is onderdeel van hun taak en verantwoordelijkheid als ambtenaar. Dat geldt ook voor tegenspraak van ambtenaren naar de minister.

Onlangs verscheen het onderzoekrapport “Ruimte voor tegenspraak, Hoe meer ruimte te creëren voor het tegengeluid van rijksambtenaren”. Binnen de Rijksoverheid blijkt dat er op verschillende plaatsen nog altijd onvoldoende ruimte is voor het leveren van loyale tegenspraak. Bestuurders en leidinggevenden binnen publieke organisaties zijn aan zet om dat te verbeteren.

Het onderzoek is uitgevoerd door het Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht van Avans Hogeschool en bestond uit een enquête onder rijksambtenaren die meewerkten aan het landelijke project Loyale Tegenspraak dat onderzoekt hoe loyale tegenspraak makkelijker geuit en beter gehoord kan worden. Naast de enquête is een analyse gemaakt van gesprekken van ambtenaren die persoonlijke ervaringen hebben gehad met loyale tegenspraak binnen hun ministerie of organisatie, of die vanwege hun werkzaamheden interesse hebben getoond in het onderwerp.

De in het onderzoek bevraagde ambtenaren geven aan dat er belemmerende omstandigheden voor loyale tegenspraak zijn binnen de Rijksoverheid. Ze constateren een cultuur die de ruimte daarvoor bemoeilijkt. Leidinggevenden houden die cultuur in stand en dragen er zelfs aan bij. Ambtenaren ervaren een ontmoedigingscultuur en impliciete druk om ‘sensitief’ te zijn, wat grofweg wil zeggen dat hen gevraagd wordt loyale tegenspraak achterwege te laten. Het is een probleem dat in de organisatiecultuur zit.

Met deze nieuwe app kun je eenvoudig toegang aanvragen tot andere rijksgebouwen, je Rijkspas zelf actief houden na lange afwezigheid en informatie vinden over alle mogelijkheden van de Rijkspas.

Via Mijn Toegang kan iedereen met een P-pas (personeelspas, voor vaste medewerkers) of E-pas (voor externe medewerkers) toegang aanvragen tot andere rijksgebouwen. Je kan de locatie en gewenste periodie selecteren. Daarna krijg je direct toegang of je aanvraag wordt eerst beoordeeld. Dit laatste hangt af hoe de locatie toegang heeft geregeld. Daarna krijg je een bericht in de app of je aanvraag is goedgekeurd. In de app vind je ook de route naar de locatie via de navigatiefunctie.

De app is te downloaden via Apps.rijksservices.nl en op managed devices ook via de appstore van je ICT-dienstverlener.

Heb je vragen, stuur dan een mail naar rijkspas@minbzk.nl.

Zoals vorige week in het weekbericht was te lezen, vond onlangs de ‘Week van de integriteit’ met het thema 'Spreek je uit! Met oog en oor voor het goede en elkaar' plaats. De digitale goodiebag is vanaf nu beschikbaar!

Belofte maakt schuld, dus hierbij sturen we je de link naar de goodiebag. In deze goodiebag vind je de hoogtepunten van de week van de integriteit en informatie over de programmaonderdelen. Je kunt contact opnemen met de teams van Grenzeloos Samenwerken, Dialoog & Ethiek of het Kennispunt Integriteit voor het begeleiden van een gesprek of teamsessie. Ook de oefen video's en handreiking sociale veiligheid zijn absolute aanraders voor leidinggevenden en om te bespreken met je team. Neem ook een kijkje op de vernieuwde website en vergeet niet de app van de Gedragscode Integriteit Rijk (GIR) te downloaden. Dit is de vraagbaak voor alledaagse integriteitsdilemma's.

Wil je een aflevering van ''Collegea tour'', een expertsessie of workshop terugkijken? Dát kan! Tot en met 23 december 2023 zijn via de website van de week van de integriteit de meeste programmaonderdelen van de week te zien. Veel workshops zijn zeer geschikt als inleiding voor een teamgesprek. Denk bijvoorbeeld aan de sessie Ambtelijk activisme: hard nodig of ‘not done’? Of leer de kunst van het luisteren van Bart Hansma.